Từ lâu, bản Sì Thâu Chải (xã Hồ Thầu, huyện Tam Đường) được biết đến là điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn, ngoài cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, du khách còn được tham quan, tìm hiểu các nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Dao. Theo chia sẻ của anh Lù A Nghi – Trưởng bản Sì Thâu Chải, bản có 62 hộ, 100% đồng bào dân tộc Dao đầu bằng sinh sống. Bản nằm ở độ cao gần 1.500m so với mực nước biển, bà con nơi đây vẫn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc như: nghề dệt thổ cẩm, nghề rèn, trang phục, kiến trúc nhà ở, các lễ hội tủ cải, nhảy lửa”.

Qua lời kể của các già làng, tủ cải và nhảy lửa là lễ hội quan trọng của đồng bào dân tộc Dao, hằng năm được duy trì, tổ chức. Lễ hội nhảy lửa tổ chức trong tháng giêng âm lịch, là lễ hội cộng đồng có quy mô cấp bản với mục đích thờ cúng và cầu mong thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm dân bản, mang đến một năm mới bình yên, mưa thuận gió hòa, muôn nhà khỏe mạnh. Qua đó, góp phần giáo dục lòng can đảm, dám đương đầu với mọi khó khăn, chứa đựng niềm tin hướng cộng đồng tới cái thiện. Trong lễ hội, ngoài nghệ thuật biểu diễn độc đáo, đặc sắc của loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian mang đậm nét văn hóa tâm linh của người Dao khi miêu tả được thế giới quan, vũ trụ quan, nhân sinh quan cũng như quan niệm về 3 tầng thế giới do những người thực hiện nghi thức thể hiện còn màn biểu diễn đi chân không múa trên than hồng của dân bản. Kết hợp với phần kỳ ảo của nghi thức là kho tàng nghệ thuật độc đáo của đồng bào dân tộc Dao được thể hiện qua các làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc làm mê đắm lòng người. Ngoài các lễ hội truyền thống, đồng bào dân tộc Dao ở xã Hồ Thầu vẫn giữ nét đẹp trong trang phục. Nam giới có quần áo đen và mũ đội đầu đặc trưng; phụ nữ có bộ váy áo đính hạt màu với nhiều đường họa tiết sặc sỡ.

Đồng bào dân tộc Dao ở các huyện: Sìn Hồ, Tam Đường từ lâu còn lưu giữ nhiều nghề truyền thống, trong đó có nghề rèn. Ở xã Tả Phìn (huyện Sìn Hồ) nghề này tồn tại rất lâu đời. Theo người Dao nơi đây, ngày trước, mỗi bản có từ 2-3 lò rèn thủ công và thường rèn các công cụ phục vụ sản xuất như: dao, cuốc, cày. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay có nhiều sản phẩm được chế tác theo dây chuyền công nghệ với mẫu mã bắt mắt hơn. Vì vậy, giữ gìn nghề rèn của người Dao, xã Tả Phìn đẩy mạnh tuyên truyền, vận động bà con truyền nghề cho thế hệ trẻ; gắn với du lịch để khách du lịch có thể trải nghiệm, mua sắm các sản phẩm.

Bà con dân tộc Dao ở xã Hồ Thầu (huyện Tam Đường) làm mũ lông đuôi ngựa.

Đồng bào Dao còn có kho tàng tri thức về y học phong phú, đa dạng. Khi còn sống trên núi cao, mỗi khi trong bản có ai ốm đau đều tự chữa cho nhau bằng cây thuốc mọc tự nhiên. Các loại thuốc nam của người Dao khá đa dạng và phong phú. Các vị thuốc này ít khi trồng sẵn mà được bà con hái trong rừng, trên vách đá, bên bờ khe suối, có loại lấy lá, loại lấy vỏ, quả. Thường chia thành các loại: thuốc bổ, thuốc tắm, thuốc trị bệnh... Có vị thuốc sắc để chữa đường ruột, đau xương, có vị đun lấy nước tắm gội chữa các bệnh ngứa, lở loét.

Là một trong những người còn lưu giữ được các phương thuốc chữa bệnh của đồng bào dân tộc Dao, bà Lý Mí Chải ở bản Nhiều Sáng 2 (xã Làng Mô, huyện Sìn Hồ) cho biết: “Các bài thuốc gia truyền của gia đình điều trị một số bệnh: đau nhức xương khớp, thoát vị đĩa đệm, bệnh liên quan đến dạ dày, gan... Vì vậy, nhiều người tìm đến nhờ chữa trị. Tuy nhiên, hiện nay một số loại thảo dược không còn do khai thác nhiều. Những người thực sự am hiểu về các phương thuốc chữa bệnh ngày càng ít, số còn lại thì tuổi đã cao, việc biên tập, ghi chép và truyền thụ lại cho thế hệ sau gặp nhiều khó khăn. Thời gian tới, chúng tôi rất mong các cấp, các ngành quan tâm có giải pháp bảo tồn để những bài thuốc quý được lưu truyền”.

Được biết, hiện nay để lưu giữ nét đẹp văn hóa đồng bào dân tộc Dao, huyện Tam Đường, Sìn Hồ phát triển các loại hình du lịch sinh thái và du lịch nghỉ dưỡng nhằm tăng cường quảng bá về ẩm thực, phong tục tập quán, các sản phẩm du lịch của đồng bào dân tộc Dao đến du khách trong và ngoài nước.

Hà Tĩnh